KRYZYS PSYCHOLOGICZNY U DZIECKA

W życiu każdego z nas zdarzają się sytuacje trudne. Większość z nich udaje nam się skutecznie rozwiązać, niektóre wymagają większego zaangażowania, a czasami nawet wydają się nie do rozwiązania. Kryzys rozpoczyna się wtedy, kiedy nie możemy poradzić sobie z problemem/problemami lub gdy uznajemy, że są one nie do rozwiązania i nie jesteśmy w stanie poradzić sobie z ich skutkami. Niemożność uporania się z trudnościami może wynikać z wielu przyczyn. Czasami problem jest zbyt trudny lub jego skutki zbyt rozległe. Czasami towarzyszące mu emocje są zbyt intensywne (np. po śmierci osoby bliskiej, przeżyciu wypadku lub innego traumatycznego wydarzenia). Bywa też tak, że trudna sytuacja pojawia w okresie szczególnej wrażliwości, na przykład w okresie dorastania, podczas realizowania ważnych zadań rozwojowych. Szczególnie trudny problem wywołuje wówczas napięcie, niepokój i poczucie dużego dyskomfortu psychicznego. Sytuacja taka może sygnalizować rozpoczynający się kryzys.

 

Czym jest kryzys?

Kryzys psychologiczny stanowi reakcję zdrowego człowieka na trudną sytuację. Istnieje wiele definicji, niemniej jednak większość z nich łączy to, że sytuacja problemowa jest większa niż posiadane możliwości poradzenia sobie z nią. Postrzegamy ją jako doświadczenie trudne do zniesienia, jako zakłócające równowagę psychiczną i pozbawiające poczucia kontroli. Sytuacje takie często spowodowane są zdarzeniami krytycznymi.

Człowiek może znajdować się w stanie kryzysu psychicznego na skutek odczuwania znacznego stresu wynikającego z doświadczeń (np. wypadek, rozwód, przemoc, strata, brak akceptacji). Bywa także, że powodowane są one zagrożeniami powiązanymi z brakiem sensu życia, koncepcji własnej osoby, systemu wartości (kryzysy rozwojowe, egzystencjalne np. w okresie dorastania). O kryzysie można mówić również, gdy człowiek napotyka na przeszkody w osiąganiu ważnych celów życiowych i wydają się one nie do pokonania. Taki stan spowodować może poczucie dezorganizacji i braku kontroli, zwłaszcza jeśli podejmowane prośby rozwiązania sytuacji nie przynoszą skutku. Stany emocjonalnie występujące w kryzysie to min.: złość, frustracja, utrata uwagi, przygnębienie, smutek, apatia, poczucie winy, lęk, załamanie, dezorientacja itd.

Kryzys może być wywołany wieloma czynnikami, najczęściej jednak pojawia się w następujących sytuacjach:

Strata – może być wynikiem śmierci, ale także odejścia kogoś bliskiego, czy rozpadu relacji. Kryzys związany ze stratą dotyczy także zdrowia, wsparcia, zaufania do siebie i innych, poczucia tożsamości czy wolności, a nawet sensu życia;

Zmiany – szkoły, pracy, stanu cywilnego;

Zaburzenia relacji – szczególnie pomiędzy bliskimi osobami (np. rozwód, rozstanie), konflikty interpersonalne (np. w grupie rówieśniczej, w pracy, szkole, przemoc);

Konflikty interpersonalne (wewnętrzne).

Jak wspomagać dziecko doświadczające kryzysu?

Pojawiający się kryzys psychiczny stanowi wyzwanie zarówno dla dziecka, jak i opiekuna. Od reakcji rodzica będzie w dużej mierze zależało, jak dziecko poradzi sobie z zaistniałą sytuacją. Warto zapoznać się z poniższymi zasadami i starać się stosować je w życiu:

• Naucz się rozpoznawać emocje swojego dziecka i zachowania świadczące o tym, że przeżywa ono trudności;

1.  

• Każde zachowanie dziecka ma jakaś przyczynę̨, postaraj się̨ ją znaleźć, może uda się ją rozwiązać, jeśli nie, możesz zwrócić się po pomoc do specjalisty;
• Bardzo często przyczyną trudności dziecka jest kryzys rodzinny (może on dotyczyć np. relacji między rodzicami, nieprawidłowości w sprawowaniu ról rodzicielskich, obciążeniu obowiązkami, brakiem czasu dla dzieci). Zastanów się, czy Twoje działanie nie ma związku z kryzysem, jakie przezywa Twoje dziecko;

1.  

• Spokojny i bezpieczny dom sprzyja budowaniu życzliwości, otwartości i wzajemnego zaufania, które stanowią bazę dla rozwoju dziecka;

1.  

• Dziecko potrzebuje Ciebie, a nie przedmiotów (kolejnych zabawek i gadżetów), jeśli jesteś nieobecny, nie masz czasu na rozmowę z dzieckiem, na wysłuchanie go i jego problemów, będzie ono poszukiwało ich rozwiązania samodzielnie, a efekty tego działania nie zawsze są skuteczne;

1.  

• Rozmawiaj z dzieckiem, aktywnie słuchaj, utrzymuj kontakt wzrokowy, zadawaj dodatkowe pytania, pytaj o uczucia, pokaż, że to, o czym Ci opowiada jest dla Ciebie ważne;

1.  

• Razem z dzieckiem planuj i spędzaj czas wolny. Zapewnij dodatkową formę aktywności ruchowej, dzięki której rozładuje nadmiar energii. Jeśli dodatkowo będzie to czas spędzany razem wzmocnicie wieź między wami;

1.  

• Włączaj dziecko do wspólnego wykonywania prac domowych, zachęcaj do wysiłków, dawaj mu obowiązki zgodne z okresem rozwojowym;

1.  

• Wzmacniaj poczucie wartości dziecka, chwaląc je za dobre zachowania. Jeśli pojawiają się zachowania nieadekwatne daj wyraz, że je zauważasz, ale wzmacniaj szczególnie te, na których Ci zależy;

1.  

• Nie porównuj dziecka do innych dzieci, gdyż każde jest inne i wymaga indywidualnego traktowania;

1.  

• Doceniaj wysiłek dziecka włożony w zaangażowanie w rozwiązanie zadań lub wykonywania obowiązków, niezależnie od efektu. Dziecko osiąga sukces na miarę swoich możliwości, jeśli wzmocnisz jego poczucie sprawczości, chętniej będzie się angażowało w przyszłe działania;

1.  

• Nie krytykuj i nie ośmieszaj dziecka, gdyż takie zachowanie obniża jego samoocenę;

1.  

• Przyjrzyj się, w jakich sytuacjach pojawia się̨ nieadekwatne zachowanie dziecka, daj mu do zrozumienia, że się o nie martwisz, że jego emocje są dla Ciebie ważne;

1.  

• Zaangażuj drugiego rodzica/opiekuna do wspólnego działania. Wspólna troska i zainteresowanie dzieckiem to wazony element zżycia rodzinnego;

• Nie zrażaj się pierwszymi niepowodzeniami, cierpliwość, której wymagasz od dziecka powinna cechować także Ciebie. Pamiętaj, dziecko to dobry obserwator. O PRZEZ

Jak rozpoznać, że dziecko przeżywa trudności?

Rodzice mają największe możliwości, aby pomoc swoim dzieciom, dlatego ważne jest wyposażenie się w wiedzę na temat prawidłowego rozwoju oraz symptomów przeżywanych trudności. Poniżej zamieszczone są różnice pomiędzy dzieckiem radzącym sobie z wyzwaniami rozwojowymi, a takim, które przeżywa trudności i demonstruje to w zachowaniu

Trudności rozwojowe w zakresie samokontroli

wiek	dziecko radzące sobie	dziecko przeżywające trudności
Okres przedszkolny	słucha poleceń opiekuna   przestrzega ustalonych reguł	nie słucha poleceń opiekuna   nie przestrzega reguł obowiązujących w rodzinie
Okres wczesnoszkolny	posiada podstawową zdolność́ do refleksji   denerwuje się̨, ale potrafi się̨ uspokoić	zwykle działa, zanim pomyśli, jest impulsywne   denerwuje się̨ i przesadnie reaguje na stres, nie potrafi się̨ wyciszyć
Okres adolescencji (dojrzewania)	potrafi radzić sobie z emocjami, nawet intensywnymi   posiada umiejętność autorefleksji – zdaje sobie sprawę̨ z własnych   zachowań i ich wpływu na innych	częste wybuchy gniewu lub/i napady lęku   nie zdaje sobie sprawy z własnych zachowań i ich wpływu na innych   ignoruje emocje i potrzeby innych

Trudności rozwojowe w zakresie rozwoju umiejętności poznawczych

Wiek	Dziecko radzące sobie	Dziecko przezywające trudności
Okres przedszkolny	lubi obserwować otoczenie   dobrze przystosowuje się̨ do warunków przedszkolnych   lubi nowe rzeczy, pyta o wiele aspektów	nadmierne zainteresowanie telewizją i grami wideo   słabe przystosowanie do nowych warunków (duży problem z adaptacją w przedszkolu)   obojętny lub lękowy stosunek do nowych zabaw, czynności
Okres wczesnoszkolny	potrafi się̨ koncentrować, wykonywać zadania, kończy zadaną pracę   dba o porządek wśród przyborów szkolnych i systematycznie odrabia lekcje (potrafi korzystać ze wsparcia rodzica)   lubi szkołę̨	nie potrafi się̨ skoncentrować, odrywa się̨ od zadania, nie kończy zadanej pracy   nie dba o porządek wśród przyborów szkolnych i nie odrabia systematycznie lekcji   nie lubi szkoły
Okres adolescencji	rozwija szczególne umiejętności i zainteresowania   zastanawia się̨ nad przyszłością̨, angażuje się̨ w planowanie kariery	brak szczególnych umiejętności i zainteresowań   brak istotnych planów dotyczących kariery zawodowej

 

Trudności rozwojowe w zakresie rozwoju umiejętności społecznych

wiek	dziecko radzące sobie	dziecko przeżywające trudności
Okres przedszkolny	w większości ma pozytywne interakcje z rodzicami   jest akceptowane przez rówieśników	w większości przejawia negatywne interakcje z rodzicami   ma problem w socjalizacji jest odrzucone lub lekceważone przez rówieśników
Okres wczesnoszkolny	dobre umiejętności społeczne (potrafi współpracować z innymi, dzielić się̨, umie wyrażać swoje uczucia)   w większości pozytywne interakcje z rówieśnikami i nauczycielami   związki z dziećmi wywierającymi pozytywny wpływ	słabe umiejętności społeczne (nie współpracuje z innymi, nie potrafi się̨ dzielić́, obraża się̨)   w większości demonstruje negatywne interakcje z rówieśnikami i nauczycielami lub wycofanie   często wiąże się̨ z dziećmi wywierającymi negatywny wpływ   nie podejmuje rozwiązania lub jest nieskuteczne w rozwiazywaniu
Okres adolescencji (dojrzewania)	rozumie i liczy się̨ z myślami i uczuciami innych   angażuje się̨ w pozytywne zajęcia z rówieśnikami (np. sport, muzykę̨, hobby, wypoczynek)   nastolatek odseparowuje się̨ od rodziny, ale podtrzymuje z nią̨ silne więzi   wchodzi w zdrowe relacje i związki miłosne	nie liczy się̨ w myślami i uczuciami innych   często angażuje się̨ i przejmuje negatywne zachowania rówieśników (np. zażywanie narkotyków, wagary)   odwraca się̨ od rodziny i utrzymuje słabe relacje z jej członkami   tworzy niewłaściwe relacje intymne

Skutki kryzysu psychicznego mogą dotykać wielu sfer życia:

W sytuacji kryzysu człowiek zazwyczaj koncentruje się na emocjach z nim związanych, co utrudnia znalezienie rozwiązania sytuacji. Skuteczną pomoc w takich przypadkach oferują Ośrodki Interwencji Kryzysowej, z których wsparcia można skorzystać. Celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności radzenia sobie, zmniejszenie napięcia oraz intensywności i dotkliwości objawów.

W przypadku dzieci i młodzieży kryzys może wywołać bardziej dotkliwe skutki niż u osób dorosłych, z uwagi na fakt ograniczonej możliwości samodzielnego rozwiązania sytuacji trudnej wynikającej z braku dojrzałych strategii radzenia sobie ze stresem. Kryzys dziecka ujawnia często problemy w systemie rodzinnym. Zachowanie dziecka zazwyczaj stanowi odzwierciedlenie tego, co dzieje się w jego otoczeniu (rodzinie, szkole itp.). Wspierające środowisko może być ważnym źródłem wspierającym w przezwyciężaniu kryzysu.

ZASADY FUNKCJONOWANIA RODZINY ZAPOBIEGAJĄCE KRYZYSOM
Rodzina jako zabezpieczenie przed kryzysem	Rodzina jako źródło kryzysu
bliska relacja między rodzicami a dziećmi   przewidywalne zwyczaje i rytuały w rodzinie, wspólne spędzanie czasu, posiłki   przeważnie pozytywne interakcje między rodzicem a dzieckiem   przeważnie pozytywna komunikacja w rodzinie – Zdolność rodziny do rozwiazywania konfliktów	chłodna relacja między rodzicem a dzieckiem   brak zwyczajów i rytuałów w rodzinie   przeważnie negatywne interakcje między rodzicem a dzieckiem   realizowanie obowiązków odbywa się̨ przez wymuszenia   przeważnie negatywna komunikacja w rodzinie i niezdolność rodziny do rozwiazywania konfliktów

Tabele za: Bloomquist M.(2011).Trening umiejętności dla dzieci z zachowaniami problemowymi. Kraków. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Warto zauważyć, że kryzys psychologiczny możemy rozumieć nie tylko jako zagrożenie, ale także jako szansę – a jedno nie wyklucza drugiego. Pomyślne przebycie kryzysu psychologicznego stwarza możliwość rozwoju i wzrostu osobistego. To także szansa na nabycie nowych umiejętności radzenia sobie, zmianę starych, przekonań, weryfikację swojego systemu wartości, poczucia sensu i celowości życia, w myśl zasady „co cię nie zabije, to cię wzmocni”.

Kryzysy charakterystyczne dla okresu dorastania

W okresie dojrzewania młody człowiek stoi przed wieloma problemami wiążącymi się z koniecznością samookreślenia i ukształtowania tożsamości. Jest to podstawowe zadanie dla dorastającej młodzieży. Pojawiają się wówczas pytania:

– Kim jestem, kim będę, kim mogę być?

– Kim powinienem być w przyszłości?

– Czego chcę, a czego wolę unikać?

– Co mi się podoba, a co nie?

– Czy moje potrzeby są ważne, czy mam do nich prawo, czy są właściwe, dobre?

– Co jest normalne, a co nie?

– Czy to co lubię zostanie zaakceptowane?

– Jak uzyskać aprobatę w grupie?

– Jak wyglądam, czy się podobam?

– Jak się upodobnić do innych, żeby zyskać ich akceptację i jednocześnie pozostać sobą?

– Jakie mam miejsce w rodzinie, jak mam tam funkcjonować?

– Jak pogodzić naciski rodziców i potrzebami swoimi i przyjaciół?

– Jak wyglądam w oczach innych w porównaniu z tym, co sam myślę o sobie??”.

– Czy zostanę zaakceptowany/zaakcentowana?

– I wiele innych.

Kryzys tożsamości pojawiający się w okresie dorastania jest czymś naturalnym w życiu każdego człowieka, ale w życiu nastolatka może przyczynić się do wystąpienia wielu trudności. Może przebiegać szczególnie gwałtownie, jeśli nie zostały pozytywnie rozwiązane kryzysy z wcześniejszych faz rozwoju, a także kiedy nie ma adekwatnych metod wsparcia ze strony systemu rodzinnego. Tak więc okres dorastania jest również czasem, kiedy to młoda osoba, musi na nowo zmierzyć się z nie rozwiązanymi wcześniej konfliktami, które burzą dotychczasowe wyobrażenie o sobie i o świecie oraz przechodzi nie tylko znaczny rozwój fizyczny, ale przede wszystkim psychiczny. Młody człowiek narażony jest na wiele sytuacji mogących stanowić źródło kryzysu, który w połączeniu z tym specyficznym okresem rozwoju może stanowić przeszkodę dla wejścia w dorosłe życie bez obciążeń dla psychiki. Charakterystyczna jest także tendencja do podejmowania ryzyka większego niż w innych okresach rozwojowych. To powoduje, że młody człowiek jest narażony na wiele trudnych, potencjalnie kryzysowych sytuacji.

Kształtowanie się tożsamości to nie tylko dorastanie, to także sprawdzanie siebie w wielu rożnych sytuacjach, budowanie poczucia własnej wartości, pozycji w grupie rówieśniczej, poczucia sprawczości. W tym okresie dziecko jest narażone na wiele niebezpieczeństw wynikających zarówno z błędów własnych, jak i rówieśników. Niestety także błędów własnych rodziców. Błędy te nie wynikają często ze złej intencji, a z braku wiedzy na temat specyfiki okresów rozwojowych dziecka, umiejętności okazywania troski w adekwatny sposób, radzenia sobie z emocjami własnymi i dziecka.

Bardzo częstym błędem jest brak jasnych, spójnych i przewidywalnych granic, w których dziecko funkcjonuje. Wbrew poczuciu, że mogą one stanowić ograniczenie dla rozwoju, właściwe zasady stanowią dla dziecka bazę poczucia bezpieczeństwa i dają poczucie przewidywalności świata i własnej sprawczości. Ta baza niezbędna jest modemu człowiekowi do prawidłowego rozwoju, ale pełni także ważną rolę w okresie dojrzewania. Responsywny, a więc odpowiadający na potrzeby dziecka rodzic stanowi dla niego bazę powrotu podczas procesu eksploracji świata w momencie kształtowania się poczucia tożsamości w okresie dorastania. Emocje, jakie wtedy dziecku towarzyszą mogą być trudne zarówno dla niego, jak i rodzica.

Dojrzewanie dziecka wiążące się również z dążeniem do samodzielności jest trudnym doświadczeniem dla rodziców. Zdarza się, że młody człowiek zaznacza granice gwałtownie, odwraca się od rodzica, stawia na swoim, nierzadko łamie zasady w sposób tak stanowczy, że rodzic czuje się bezradny, odczuwa lęk i poczucie winy, przez co sam reaguje nieadekwatnie potęgując tym samym kryzys.

Jak mądrze przetrwać ten okres, aby jednocześnie stanowić dla dziecka autorytet i oparcie?

Przede wszystkim dać prawo do poszukiwania siebie wraz z popełnianiem błędów i możliwością uczenia się na nich. Należy towarzyszyć dziecku w procesie rozwoju w sposób uważny, ale nie ograniczający, mądry, ale i stanowczy.

Jak sobie poradzić z kryzysem psychologicznym?

W niektórych przypadkach korzystne może być spotkanie z psychologiem w celu psychoedukacji – ułatwienia zrozumienia co się z nami dzieje. To szansa na zmniejszenie poziomu lęku, obaw, napięcia i poczucia bezradności. W ostrej fazie kryzysu wskazana może być psychoterapia wspierająca, a w okresie wychodzenia z niego – psychoterapia poznawczo-behawioralna (w celu ułatwienia zmian w zakresie dysfunkcjonalnych przekonań) albo psychoterapia psychodynamiczna (nastawiona na wgląd emocjonalny i zrozumienie swoich reakcji uczuciowych), tak aby łatwiej było wprowadzać odpowiednie zmiany w swoim funkcjonowaniu i w relacjach z ludźmi. Są to sposoby na konstruktywne wykorzystanie kryzysu i na to, aby był on bardziej szansą na rozwój, niż tylko niosącym cierpienie, bolesnym wydarzeniem życiowym.

Problemy, z jakimi młodzi ludzie najczęściej spotykają się w okresie dojrzewania:

• agresja i przemoc rówieśnicza
• cyberprzemoc
• samookaleczenia
• odczuwanie nadmiernego lęku
• obniżony nastrój
• zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia, napadowe objadanie się)
• myśli samobójcze
• ryzykowne zachowania seksualne
• używanie substancji psychoaktywnych

GDZIE MOŻNA ZGŁOSIC SIĘ PO POMOC?

Ośrodki Interwencji Kryzysowej

Z usług Ośrodka Interwencji Kryzysowej mogą korzystać osoby, które znalazły się w nagłym lub przewlekłym kryzysie psychicznym, a w szczególności:

• członkowie rodzin dotkniętych przemocą domową,
• rodziny w kryzysie,
• osoby przeżywające trudności małżeńskie/partnerskie lub trudności w kontaktach z dziećmi,
• osoby przeciążone psychicznie, obarczone następstwami wielu trudnych zdarzeń w życiu swoim i rodziny, żyjące w stanie przewlekłego stresu,
• osoby chcące popełnić samobójstwo,
• ofiary, świadkowie i uczestnicy wypadków drogowych, pożarów, katastrof przemysłowych i naturalnych, zamachów terrorystycznych, itd.,
• ofiary i świadkowie napadów, gwałtów i innych przestępstw,
• ofiary, uczestnicy i świadkowie innych nieszczęśliwych wypadków (np.: wpadnięcie pod samo chód, utonięcie, itd.),
• bliscy osób doświadczających wszystkich tych zdarzeń.

Ośrodki Interwencji Kryzysowej działające na terenie powiatu Kłobuckiego:

Ośrodek Interwencji Kryzysowej Kłobuck ul. Harcerska 4.                                     Biuro czynne jest od
poniedziałku do środy w godzinach od 16.00-19.00                                               czwartek od godziny 11.00-14.00.

Wszelkie informacje można uzyskać pod numerem telefonu 508-217-991. 

Pomoc w zakresie: poradnictwa prawnego – psychologicznego, organizacji życia rodzinnego, mediacji rodzinnych, grupy wsparcia dla ofiar przemocy, sporządzenia wszelkich pism urzędowych. Wszelka pomoc udzielana jest nieodpłatnie.

 

W nagłych przypadkach:

Kryzysowy Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży: 116 111  (codziennie w godz. 12.00 – 20.00).

Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 800 12 12 12             (poniedziałek-piątek w godz. 8.15 – 20.00).

Młodzieżowy Telefon Zaufania: 192 88                                                            (poniedziałki, wtorki i piątki w godz. 15.00 – 19.00).

Kryzysowy Telefon Zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym tel.: 116 123                                                                                                                              (codziennie w godz. 14.00 – 22.00).

•  

Niebieska Linia (przy PARPA) 801 120 002                                                  (poniedziałek-sobota w godz. 8.00 – 22.00, w niedziele i święta w godz. 8.00 – 16.00).

Bibliografia:

1. 1. Ambroziak, K., Kołakowski, A., Siwek, K. (2018). Depresja nastolatków. GWP. Gdańsk.
   2. Bloomquist, M. (2011). Trening umiejętności dla dzieci z zachowaniami problemowymi. Kraków. Wydawnictwo UJ
   3. Pilecka, B. (2004). Kryzys psychologiczny. Wybrane zagadnienia. Kraków. Wydawnictwo UJ.

1.  

1.  

 

 

Dziecko i emocje: O co pytają rodzice?

„Sposób, w jaki mówimy do naszych dzieci, staje się ich wewnętrznym głosem”.

Peggy O’Mara

W tym krótkim poradniku znajdziecie Państwo wskazówki, które mogą być pomocne w lepszym rozumieniu Waszych dzieci oraz informację o tym jak wspierać rozwój dzieci i budować z nimi dobre relacje. Zawarte są w nim odpowiedzi na pytania najczęściej zadawane w gabinecie psychologa:

• Jak mądrze rozwijać u dziecka umiejętność radzenia sobie z porażkami?

• Jak reagować, gdy dziecko traci wiarę w siebie i często porównuje się z innymi?

• Co robić i mówić, gdy w złości słyszymy od dziecka „jestem głupi/głupia”, „nic mi się nie udaje”?

• Jak dać dziecku przestrzeń do samodzielności i równocześnie być blisko i…nie zwariować?

• Moje dziecko jest nieśmiałe. Akceptować czy zmieniać?

• Czy nieśmiałe dziecko poradzi sobie w dzisiejszym świecie?

• Rywalizacja w rodzeństwie – zmora rodziców! Co robić, gdy dzieci ze sobą walczą?

Miłej lektury!

ebook. Dzieci i emocje.

Dziecko w rozwodzie – poradnik

Obecnie szacuje się, że w krajach zachodnich doświadczenie rozwodu rodziców dotyka blisko 30% dzieci przed ukończeniem przez nie 16 roku życia. Rozstanie rodziców, wyprowadzenie się z domu mamy lub taty są zwykle dla dziecka bolesnym przeżyciem. Zwłaszcza wtedy, gdy z jego perspektywy wszystko wyglądało dobrze i było przekonane, że mama i tata będą zawsze razem – razem z dzieckiem.

Rozwód rodziców jest doświadczeniem, które zawsze wpływa na dzieci. Jak bardzo negatywny jest to wpływ i jak trwałe skutki może po sobie pozostawić? Reakcje dzieci na sytuację rozwodu rodziców są bardzo indywidualne! Większość dzieci, niezależnie od wieku, przynajmniej przez krótki czas, będzie odczuwało rozwód jako negatywne doświadczenie w ich życiu, które wpływa na relacje dziecka nie tylko z rodzicami, ale i z rodzeństwem, kolegami, nauczycielami. Badania psychologiczne pokazują, że bezpośrednie skutki rozwodu zależą od płci dziecka. Większość dziewczynek szybciej i lepiej radzi sobie z tą trudną sytuacją. Chłopcy są bardziej narażeni na negatywne skutki rozwodu i częściej manifestują rozmaite kłopoty własnym zachowaniem. Najłatwiej radzą sobie z rozwodem dzieci, między 8 a 14 rokiem życia. Najtrudniej radzą sobie przedszkolaki i nastolatki w wieku 15-18 lat. Po 2-3 latach od rozwodu większość dzieci zaczyna stopniowo przystosowywać się do nowej sytuacji. Ważna jest ciągłość kontaktów z rodzicem, który nie sprawuje opieki nad dzieckiem, ale i stan finansowy – jeśli sytuacja ekonomiczna wyraźnie zmienia się na gorsze psychologiczne skutki rozwodu będą bardziej dotkliwe.

Najbardziej negatywny wpływ na dziecko ma, nie samo doświadczenie rozwodu, ale bycie świadkiem i uczestnikiem konfliktów między rodzicami, naruszających jego poczucie bezpieczeństwa. Rodzice, skupieni na własnych problemach, najczęściej nie zdają sobie sprawy, jak silnie dziecko przeżywa wszystko, co się dzieje między nimi. Unikanie jawnego konfliktu jest najlepszym środkiem zapobiegawczym przed negatywnymi skutkami rozwodu. Dzieci, które wielokrotnie są świadkami kłótni, awantur, stają się bardziej wrażliwe, szybciej się wzbudzają, łatwiej odczuwają negatywne emocje, a taki stan może je ogarnąć na długo. Nie potrafią sobie radzić z własnymi bardzo silnymi i długotrwałymi emocjami. Reagują częstym płaczem, złością i w końcu agresją. Czasem pojawia się depresja.

Zazwyczaj rodzice są tak pochłonięci walką, że zupełnie zapominają o swoich dzieciach. Zarazem to przede wszystkim rodzice mogą najlepiej pomóc dziecku przejść przez tę bolesną sytuację i ograniczyć strach, bunt, złość, żal czy poczucie winy. Dziecko musi mieć możliwość porozmawiania z kimś bliskim o swojej trudnej sytuacji. Często trudno mu rozmawiać o tym z rodzicami. Pomocni mogą być dziadkowie, nauczyciele i koledzy. Ważne, aby nie obarczać dziecka tajemnicą i zmuszać do milczenia, samodzielnego radzenia sobie z problemem. Rozwód rodziców niemal zawsze jest doświadczeniem negatywnym dla dziecka, nie zawsze musi jednak działać niszcząco.

Poradnik kierowany jest do rozstających się rodziców, którzy potrzebują wsparcia w radzeniu sobie z trudnościami wynikającymi z rozwodu. Zawiera niezbędną wiedzę na temat sytuacji dziecka w rozwodzie i sposobów, w jaki rodzice mogą pomóc dziecku i zadbać o jego podstawowe potrzeby, jak rozmawiać z byłą żoną lub mężem o sprawach dotyczących dziecka, jak ustalić plan opieki i wychowania po rozstaniu, jak wygląda ochrona praw dziecka w sądowym postępowaniu rozwodowym i jakie instytucje mogą służyć pomocą dzieciom i rodzinom w sytuacji kryzysu itp.

Szacunek dla wrażliwości dziecka, liczenie się z jego potrzebami oraz większa wiedza rodziców o tym, co się dzieje z dziećmi podczas ich rozstania, sprawiają, że wiele cierpienia, stresu i krzywdy, których doświadczają dzieci podczas rozwodu, udaje się uniknąć.

Poradnik dla rodziców. Dziecko w rozwodzie.

Opracowała: Ewa Dędek – psycholog szkolny

 

Depresja dzieci i młodzieży

Depresja jest poważną chorobą, którą można wyleczyć. Istotne jest aby dostatecznie wcześnie ją zdiagnozować. Osoby cierpiące na depresję mogą odczuwać głęboki smutek trwający przez długi czas. Uczucie to jest zwykle na tyle dotkliwe, że wywiera potężny wpływ na życie codzienne.

Bez względu na wiek samemu trudno wyjść z depresji. Młody człowiek z depresją potrzebuje pomocy dorosłych. Bagatelizowanie sytuacji czy niedostrzeganie problemu może się bardzo źle skończyć, nawet samobójstwem.
W medycznych klasyfikacjach chorób depresja jest umieszczona w grupie zaburzeń nastroju. W zależności od nasilenia objawów lekarze rozpoznają epizod depresyjny: łagodny, umiarkowany lub ciężki.

Dzieci, podobnie jak dorośli, mogą doświadczyć nastroju, który potocznie określa się jako depresja. Dzieje się tak gdy doznają one frustracji, rozczarowania lub kiedy przeżywają smutek związany ze stratą w ich życiu. Te trudne uczucia wywołane różnymi sytuacjami, zazwyczaj dość szybko mijają. Są jednak dzieci, które przez długi czas przeżywają smutek, z którym nie potrafią sobie poradzić. Dawniej rozpoznawano depresję tylko wśród dorosłych, ponieważ nie pytano o uczucia czy nastroje dzieci i młodzież.

Zarówno dzieci spokojne, wycofane jak i drażliwe, kierowane do specjalistów w związku ze „złym zachowaniem”, mogą cierpieć z powodu depresji. U jednych i drugich mogą wystąpić zaburzenia, których następstwem są liczne negatywne skutki:

• pogorszenie przystosowania społecznego

• trudności w nauce szkolnej

• niekiedy zwiększone ryzyko samobójstwa

• zwiększone ryzyko depresji w przyszłości

Występowanie i współwystępowanie depresji:

Na kliniczną depresję cierpi:

• 1% dzieci przedszkolnych, powyżej 2-3go roku życia
• 2%w grupie dzieci 6-12 lat
• Według niektórych badań 4-8%, a według innych nawet do 20% w grupie młodzieńczej

Depresja okresu dzieciństwa i wieku młodzieńczego wciąż jest mniej poznana niż depresja osób dorosłych. Istnieje jednak kilka spójnych faktów, potwierdzonych przez różne badania. W okresie dzieciństwa tyle samo dziewcząt co chłopców choruje na depresję, a w okresie dojrzewania dwa razy więcej dziewcząt.

Charakterystyczną cechą depresji okresu dzieciństwa i dojrzewania jest wysoki współczynnik współzachorowalności. Najczęściej z depresją współwystępują zaburzenia lękowe. 30-75% dzieci z depresją spełnia równocześnie kryteria diagnostyczne zaburzeń lękowych. Wielu naukowców wysuwa tezę, że zaburzenia lękowe i depresja mogą mieć wspólne podłoże. Prawdopodobnie wczesne wystąpienie zaburzeń lękowych jest czynnikiem ryzyka rozwoju depresji. Inne zaburzenia współwystępujące z depresją to tzw. zaburzenia eksternalizacyjne. Należą do nich zaburzenia zachowania (CD), opozycyjno- buntownicze (ODD), zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD) oraz zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych.

Objawy:

Symptomy na które najczęściej skarżą się osoby chore:

• Nastrój smutku, przygnębienia, rozpaczy występujący prawie codziennie i nie podlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych
• Utrata lub zmniejszenie zainteresowań, brak odczuwania przyjemności w zakresie aktywności, które dotychczas sprawiały zadowolenie
• Poczucie zmęczenia, utrata energii
• Izolowanie się od otoczenia, porzucenie zwykłych kontaktów
• Drażliwość, wpadanie w gniew, płaczliwość, frustracja- ciągłe niezadowolenie
• Objawy fizyczne: bóle głowy, wzrost lub brak apetytu, wzrost lub spadek wagi, spadek libido
• Zaburzenia snu wszelkiego typu
• W sferze myślenia: poczucie winy- przypominanie sobie dawnych błędów, złych wyborów życiowych, poczucie małej wartości, bezwartościowości własnego życia, brak nadziei, myśli samobójcze
• Pogorszenie funkcji poznawczych- niezdolność do skupiania uwagi, obniżona zdolność uczenia się, zapamiętywania, myślenia.

Aby rozpoznać depresję, wymienione wyżej objawy muszą osiągnąć natężenie istotnie klinicznie.
Depresję zawsze rozpoznaje lekarz biorąc pod uwagę całokształt stanu psychicznego.

Przyczyny:

Depresja rzadko ma jedną przyczynę. Zwykle chorobę tę wyzwala kombinacja kilku czynników wymienionych poniżej:

• Predyspozycje genetyczne; niektóre geny przekazywane dziedzicznie zwiększają ryzyko zachorowania na depresję; posiadanie w rodzinie osoby chorej na depresję zwiększa ryzyko zachorowania os 2 do 5 razy
• Zaburzenia hormonalne np. przy niedoczynności tarczycy, przy nadmiernym wydzielaniu hormonu stresu, przy zaburzeniach w pracy jajników i jąder
• Zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu
• Nadużywanie alkoholu i innych substancji odurzających oraz zażywanie niektórych rodzajów leków dostępnych na receptę
• Stresujące doświadczenia życiowe, np. śmierć czy strata bliskiej osoby, utrata pracy, niepowodzenia w szkole, choroba, molestowanie seksualne
• Wyuczona bezradność polegająca na przekonaniu, że nic mnie dobrego nie spotka, raczej wycofanie się niż podejmowanie wyzwań, odkładanie problemów, niepodejmowanie prób rozwiązania ich
• Zmiany dotyczące sposobu myślenia; negatywny obraz siebie, niska samoocena, widzenie wszystkiego w „czarnych kolorach”

Leczenie:

Depresja jest chorobą uleczalną. Leczenie należy do lekarza psychiatry. Osoba cierpiąca na depresję udaje się do lekarza i przyjmuje zapisane leki. Przychodzi na kontrole, średnio co miesiąc. Lekarz prowadzący bierze odpowiedzialność za leczenie- reszta zależy od jakości współpracy chorego z lekarzem. Zazwyczaj leczenie farmakologiczne łączy się z psychoterapią, która pomaga zrozumieć przyczyny choroby i nauczyć się jak sobie
z nimi radzić. Pacjent przyswaja sobie umiejętności komunikacji, negocjacji i zachowań asertywnych.

Czynniki chroniące:

Prowadzone badania naukowe pozwoliły wyselekcjonować listę czynników chroniących przed depresją. Należą do nich:

• Spójna rodzina, satysfakcjonujący związek partnerski
• Umiejętność kontrolowania impulsów
• Umiejętność stawiania czoła trudnościom
• Osiągnięcia szkolne, zawodowe
• Poczucie więzi ze szkołą, miejscem pracy
• Dobre relacje z innymi ludźmi
• Umiejętność szukania pomocy u innych
• Umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów
• Integracja ze środowiskiem, uczestniczenie w życiu społecznym
• Głęboka religijność, udział w ruchach religijnych
• Poczucie sensu życia, otwartość

Niedobór, w którymś z powyższych obszarów, jest czynnikiem predysponującym do wystąpienia zaburzenia nastroju. Ważnym czynnikiem zapobiegającym późniejszym zaburzeniom emocjonalnym i stanom depresyjnym jest bezpieczne, stabilne otoczenie, w którym dziecko spędza pierwsze lata życia.

Czynniki ochronne i zapobieganie depresji u dzieci i młodzieży.

Ważnym czynnikiem zapobiegającym późniejszym zaburzeniom emocjonalnym i stanom depresyjnym jest bezpieczne, stabilne otoczenie, w którym dziecko spędza pierwsze lata życia. Dla prawidłowego rozwoju dziecka oraz jego poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie konieczna jest spokojna atmosfera w domu. Oprócz przyjaznej i akceptującej postawy najbliższych, istotne znaczenie w podtrzymaniu zdrowia psychicznego ma stabilna atmosfera w środowisku szkolnym. Istotne jest zapobieganie takim negatywnym czynnikom jak:

• przemoc w szkole,

• nasilona rywalizacja i presja ze strony rówieśników,

• nadmierny nacisk na osiągnięcia szkolne.

Chociaż określenie czynników środowiskowych wywołujących lub nasilających przebieg depresji jest łatwe, to jednak zapobieganie im sprawia wiele trudności. W niwelowaniu niekorzystnych oddziaływań środowiska pomocne mogą się okazać takie działania, jak:

• wprowadzanie programów promowania zdrowia psychicznego zarówno w szkołach i przedszkolach, jak i w ośrodkach dla dzieci i młodzieży,

• upowszechnianie wiedzy o ryzyku, jakie niesie przemoc szkolna,

• zapewnienie uczniom możliwości uzyskania przynajmniej wstępnej porady w szkole (może to być pedagog szkolny, psycholog lub inna kompetentna osoba); uczniowie powinni wiedzieć, kiedy ta osoba jest dostępna,

• przygotowanie szerokiej oferty zajęć pozaszkolnych,

• organizowanie zajęć psychoedukacyjnych i warsztatów dla rodziców,

• pomoc pracującym rodzicom w organizowaniu dzieciom zajęć w godzinach pozalekcyjnych i w czasie wakacji,

• w pracy z rodzicami podkreślenie znaczenia jakości spędzanego z dziećmi czasu, żeby mogły one swobodnie wyrażać swoje uczucia i myśli, czuć się akceptowane i doceniane.

POMOCNE STRONY I ADRESY:

• Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna

Ul. Ks. Skorupki 46

42-100 Kłobuck

Tel. 34 317 27 57

• Poradnia Zdrowia Psychicznego

Ul. Gen. Rómmla 4a

42-100 Kłobuck

Tel. 34 317 22 48

• Wojewódzki Zakład Opieki Zdrowotnej nad Matką, Dzieckiem i Młodzieżą, Poradnia Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzieży,

Ul. Sobieskiego 7a

42-200 Częstochowa

Tel. 34 360 61 32 do 34

• Antydepresyjny telefon zaufania fundacji ITAKA 22 654 40 41

Czynny w poniedziałki 17⁰⁰-20⁰⁰

• www.stopdepresji.pl
• www.depresja.org

Opracowała Anna Suchańska – psycholog szkolny